خشکی دهان در سالمندان چیست؟ نشانه چیست؟ خشکی دهان یا زروستومیا (Xerostomia) وضعیتی است که در آن غدد بزاقی برای مرطوب نگه داشتن دهان بزاق کافی تولید نمی کنند. بسیاری از سالمندان با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند که باعث کاهش کیفیت زندگی آن ها می شود. خشکی دهان اغلب به دلیل عوارض جانبی برخی از داروها، مشکلات مرتبط با افزایش سن یا در نتیجه پرتودرمانی سرطان ایجاد می شود. در شرایطی که کمتر حاد است، خشکی دهان ممکن است مستقیماً با غدد بزاقی در ارتباط باشد. درمان زودهنگام خشکی دهان به پیشگیری از عوارض جانبی آن در سالمندان کمک می کند.
بزاق با خنثی کردن اسیدهای تولیدشده توسط باکتری ها، محدود کردن رشد باکتری ها و پاکسازی ذرات غذا از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند. همچنین بزاق حس چشایی شما را تقویت می کند و جویدن و بلعیدن را آسان تر می کند. علاوه براین، آنزیم های موجود در بزاق به هضم غذا کمک می کنند.
کاهش بزاق و خشکی دهان می توانند بر سلامت عمومی، سلامت دندان ها و لثه ها و همچنین اشتها تاثیر بگذارند.
از آن جایی که مطالعات اپیدمیولوژیک محدودی در این زمینه انجام شده، برآورد خشکی دهان در سالمندان و کم کاری غدد بزاقی دشوار است؛ با این حال، تخمین زده می شود تقریباً 30 درصد از جمعیت بالای 65 سال و بالاتر خشکی دهان را تجربه می کنند.
علائم خشکی دهان در سالمندان
اگر غدد بزاقی شما بزاق کافی تولید نکنند، در اکثر مواقع با علائم و نشانه های زیر مواجه می شوید:
- خشکی یا احساس چسبندگی در دهان
- بزاق غلیظ
- بوی بد دهان
- اختلال در جویدن، صحبت کردن و بلعیدن
- خشکی گلو، گلودرد یا گرفتگی صدا
- زبان خشک یا شیاردار
- تغییر حس چشایی
- ناتوانی در گذاشتن دندان مصنوعی
علاوه براین، ممکن است خشکی دهان باعث چسبیدن رژلب به دندان ها شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر متوجه علائم و نشانه های خشکی دهان شدید در سالمندان ، به پزشک مراجعه کنید.
علل خشکی دهان در سالمندان
کاهش تولید بزاق باعث خشکی دهان می شود. دلایل متعددی می توانند در عملکرد غدد بزاقی اختلال ایجاد کنند:
عوارض جانبی داروها: خشکی دهان در سالمندان ناشی از مصرف دارو شایع ترین علت آن است، زیرا اکثر سالمندان حداقل از یک داروی درمانی استفاده می کنند که باعث کاهش عملکرد غدد بزاقی می شود. خشکی دهان یکی از عوارض جانبی بسیاری از داروها، از جمله داروهای بدون نسخه است. از دیگر داروهایی که با کاهش یا غلیظ کردن بزاق دهان باعث خشکی دهان می شوند، می توان به داروهای ضدافسردگی، آنتی هیستامین ها، داروهای درمان فشار خون بالا و اضطراب، ضد احتقان ها، شل کننده های عضلانی، داروهای ضد درد و داروهای بیماری آلزایمر اشاره کرد.
در چنین شرایطی، با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت امکان داروهای دیگری را جایگزین کند. واکنش هر فرد نسبت به داروها متفاوت است؛ بنابراین، ممکن است یک داروی جایگزین درمان موثری را ارائه دهد و عارضه جانبی خشکی دهان را نداشته باشد.
افزایش سن: بسیاری از افراد مسن با افزایش سن دچار خشکی دهان می شوند. عواملی مانند مصرف برخی از داروها، تغییر توانایی بدن در پردازش دارو، تغذیه ناکافی و داشتن مشکلات سلامتی برای طولانی مدت می توانند خشکی دهان را افزایش دهند. بروز خشکی دهان در سالمندان، بیشتر به دلیل نرخ بالای ابتلا به بیماری هایی است که تولید بزاق را کاهش می دهند.
بیماری های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، اسکلرودرمی یا سندروم شوگرن از بزرگ ترین عوامل ایجاد خشکی دهان هستند. بیماری های خودایمنی می توانند باعث التهاب غدد بزاقی شوند؛ در نتیجه، بزاق کمتری تولید می شود. عفونت های قارچی یا باکتریایی مانند سل می توانند یک نوع التهاب به نام گرانولوماتوز ایجاد کنند که باعث بزرگ شدن و تحریک غدد بزاقی می شود.
سرطان درمانی: داروهای شیمی درمانی می توانند ماهیت و مقدار بزاق تولیدشده را تغییر دهند. با بازگشت جریان طبیعی بزاق بعد از تکمیل درمان این وضعیت برطرف می شود. پرتودرمانی سر و گردن نیز می تواند به غدد بزاقی آسیب برساند و باعث کاهش قابل توجه بزاق شود. این وضعیت بسته به دوز پرتو و ناحیه تحت درمان ممکن است موقت یا دائم باشد.
آسیب عصبی: بیماری یا جراحی که به اعصاب ناحیه سر و گردن آسیب وارد کند، می تواند به خشکی دهان منجر شود. برخی از موارد خشکی دهان ناشی از آسیب اعصابی است که از رسیدن سیگنال های تولید بزاق به غدد بزاقی جلوگیری می کند؛ به عنوان مثال، نوروپاتی دیابتی که آسیب عصبی ناشی از افزایش قند خون در افراد دیابتی است، می تواند باعث ایجاد خشکی دهان شود؛ زیرا اعصاب اطراف غدد بزاقی بسیار مستعد تغییرات فشار خون هستند.
افراد مبتلا به خشکی دهان ناشی از آسیب عصبی اغلب علائم ثانویه را تجربه خواهند کرد. بی حسی یا تیر کشیدن گردن یا فک از جمله این علائم هستند.
دیگر مشکلات پزشکی: خشکی دهان در سالمندان می تواند به دلیل دیابت، سکته مغزی، عفونت قارچی (برفک دهان)، بیماری آلزایمر یا بیماری های خودایمنی مانند ایدز باشد. گاهی اوقات، عادت های روزانه ممکن است به خشکی دهان منجر شوند. خشکی دهان می تواند ناشی از خروپف، تنفس مکرر از طریق دهان یا عدم آبرسانی مناسب در طول روز باشد. غذاهای شور و قندی نیز خشکی دهان را تشدید می کنند.
مصرف دخانیات و الکل: الکل یک ادرارآور است؛ در نتیجه، بدن شما کم آب می شود و بزاق کمتری تولید می کند. نوشیدن الکل، سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو می توانند باعث کاهش مزمن جریان بزاق شوند. مصرف الکل و تنباکو بوی بد دهان ناشی از خشکی دهان را تشدید می کنند.
مصرف تفریحی مواد مخدر: استفاده از مت‌آمفتامین می تواند باعث خشکی دهان و آسیب به دندان ها شود که به عنوان دهان مت‌آمفتامینی شناخته می شود. همچنین ماری جوانا نیز باعث خشکی دهان می شود.
- بیشتر بخوانید: چکاپ های مورد نیاز برای سالمندان
عوارض خشکی دهان
کمبود بزاق و خشکی دهان در سالمندان می توانند عوارضی را به همراه داشته باشند:
- افزایش پلاک، پوسیدگی دندان و بیماری لثه
- زخم های دهان
- عفونت قارچی دهان (برفک دهان)
- زخم یا شکاف پوست گوشه های دهان یا ترک خوردن لب ها
- تغذیه نامناسب ناشی از اختلالات جویدن و بلعیدن
تشخیص خشکی دهان در سالمندان
پزشک برای یافتن علت خشکی دهان سابقه پزشکی و تمام داروهایی را که مصرف می کنید، از جمله داروهای بدون نسخه را مورد بررسی قرار می دهد و دهان شما را معاینه می کند.
گاهی اوقات ممکن است به آزمایش خون، تصویربرداری از غدد بزاقی یا آزمایشاتی نیاز باشد تا مقدار بزاق تولیدشده برای شناسایی علت خشکی دهان اندازه گیری شود. اگر پزشک به خشکی دهان ناشی از سندروم شوگرن مشکوک باشد، نمونه کوچکی از سلول های غدد بزاقی گرفته می شود (بیوپسی) و برای آزمایش فرستاده می شود.
درمان خشکی دهان در سالمندان
درمان خشکی دهان به علت آن بستگی دارد. پزشک یا دندان‌پزشک ممکن است:
- داروهایی را که باعث خشکی دهان می شوند، تغییر دهد. اگر پزشک دلیل خشکی دهان را دارویی بداند، ممکن است دوز داروها را تغییر دهد یا داروی دیگری را جایگزین کند.
- محصولاتی مانند دهان شویه های تجویزی یا بدون نسخه، بزاق مصنوعی یا مرطوب کننده های دهان را برای مرطوب نگه داشتن دهان توصیه کند. دهان شویه هایی که برای مقابله با خشکی دهان طراحی شده اند، به خصوص آن هایی که دارای زایلیتول هستند، می توانند موثر باشند و از پوسیدگی دندان ها نیز جلوگیری کنند.
اگر خشکی دهان شدیدی دارید، پزشک یا دندان‌پزشک ممکن است:
برای تحریک تولید بزاق داروهایی مانند پیلوکارپین (سالاژن) یا سرویملین (Evoxac) را برای شما تجویز کند.
رعایت بهداشت دهان و دندان ها را توصیه کند. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان، دندان‌پزشک ممکن است تِرِی های فلورایدی را برای دندان های شما طراحی کند. کافی است آن ها را با فلوراید پر کنید و شب ها روی دندان های خود قرار دهید. همچنین این امکان وجود دارد که دندان‌پزشک استفاده هفتگی از شوینده کلرهگزیدین را جهت کنترل حفره ها توصیه کند.
سبک زندگی و درمان های خانگی خشکی دهان در سالمندان
علاوه بر رعایت توصیه های پزشک، دنبال کردن این نکات ممکن است به کاهش علائم خشکی دهان در سالمندان کند:
- برای مرطوب نگه داشتن دهان در طول روز آب یا نوشیدنی های بدون قند بنوشید یا یخ بمکید و در طول وعده های غذایی آب بنوشید تا جویدن و بلع راحت تر صورت گیرد.
- آدامس های بدون قند بجوید یا آب نبات های بدون قند بمکید. محصولات حاوی زایلیتول نیز ممکن است به جلوگیری از پوسیدگی دندان ها کمک کنند. در برخی افراد، مصرف زیاد زایلیتول که اغلب در آدامس ها و آب نبات های بدون قند یافت می شود، ممکن است باعث ایجاد گاز یا اسهال شود.
- از طریق بینی نفس بکشید، نه از طریق دهان. اگر خروپف باعث می شود که در طول شب از طریق دهان نفس بکشید، ممکن است نیاز به درمان داشته باشید.
- در شب با استفاده از دستگاه های رطوبت ساز هوای اتاق را مرطوب نگه دارید.
از مصرف محصولاتی که می توانند علائم شما را تشدید کنند، خودداری کنید:
- کافئین و الکل می توانند خشکی دهان را تحریک کنند. از دهان شویه های حاوی الکل استفاده نکنید..
- سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو را ترک کنید، زیرا محصولات حاوی تنباکو می توانند خشکی دهان را تشدید کنند.
- از مصرف آنتی هیستامین و ضد احتقان های بدون نسخه اجتناب کنید. این داروها می توانند خشکی دهان را بدتر کنند.
- مصرف غذاها و آب نبات های قندی و اسیدی خطر پوسیدگی دندان ها را افزایش می دهند. همچنین مصرف غذاهای تند یا شور نیز باعث تحریک خشکی دهان می شوند.
وجود بزاق برای حفظ سلامت دهان و دندان های شما از اهمیت بسیاری برخوردار است. دنبال کردن این مراحل به شما کمک می کند تا از دندان های خود محافظت کنید و به خشکی دهان دچار نشوید:
- با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید و از نخ دندان استفاده کنید. می توانید با دندان‌پزشک خود درباره استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید، خمیردندان های حاوی بتاژن یا ژل دندان جهت خنثی کردن اسیدهای باکتریایی مشورت کنید.
- قبل از خواب دهان خود را با دهان شویه حاوی فلوراید بشویید یا ژل فلوراید را بر روی دندان ها بمالید یا یا با استفاده از یک مسواک یا گوش پاک کن کوچک روی دندان ها قرار دهید.
- حداقل دو بار در سال به دندان‌پزشک مراجعه کنید تا با معاینه دندان ها و از بین بردن پلاک ها از پوسیدگی دندان های خود جلوگیری کنید.
منابع: mayoclinic و venicedentist