با وجود انسداد مجرای اشکی، اشک نمی تواند به طور طبیعی تخلیه شود. به همین دلیل پلک ها مرتباً مرطوب، ملتهب و دردناک می شوند. انسداد جزئی یا کامل در سیستم تخلیه اشک این شرایط را باعث می شود.
انسداد مجرای اشکی بیشتر در نوزادان اتفاق می اُفتد و معمولاً بدون هیچ گونه درمانی در اولین سال بعد از تولد بهبود پیدا می کند. انسداد مجرای اشکی در بزرگسالان ممکن است به دلیل جراحت، عفونت یا در موارد نادر تومور رخ دهد.
انسداد مجرای اشکی تقریباً همیشه قابل درمان است. درمان این عارضه به سن فرد مبتلا و علت انسداد بستگی دارد.
علائم انسداد مجرای اشکی در نوزادان و بزرگسالان
علائم و نشانه های انسداد مجرای اشکی عبارت اند از:
- ریزش اشک بیش از حد
- قرمزی سفیدی چشم
- عفونت یا التهاب مکرر (چشم صورتی)
- تورم دردناک گوشه داخلی چشم
- کبره بستن (ظاهر شدن پوسته نازک بر روی زخم) پلک ها
- ترشح مخاط و چرک از مجرای اشکی
- تاری دید
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
ریزش مداوم اشک و التهاب مکرر چشم برای چندین روز پیاپی نشان دهنده این هستند که باید به پزشک مراجعه کنید. مجرای اشکی ممکن است در اثر فشار تومور بر روی سیستم تخلیه اشک مسدود شود. در صورت شناسایی زود هنگام تومور، درمان آن آسان تر و امکان بهبود آن بسیار زیاد است.
علت انسداد مجرای اشکی در بزرگسالان و نوزادان
انسداد مجرای اشکی در تمام سنین، از بدو تولد تا بزرگسالی، رخ می دهد.
انسداد مادرزادی: بسیاری از نوزادان با انسداد مادرزادی مجرای اشکی متولد می شوند. ممکن است سیستم تخلیه اشک به طور کامل رشد نکرده باشد یا ناهنجاری های مجرایی وجود داشته باشد. معمولاً در این حالت، نوزاد با مجاری بسیار باریک یا دارای شبکه ای از بافت مسدود کننده مجرا متولد می‌شود.
پیری: با افزایش سن، سوراخ های چشم که مسئول تخلیه اشک هستند، باریک و باعث انسداد می شوند.
عفونت یا التهاب: عفونت یا التهاب مزمن چشم، می توانند باعث مسدود شدن مجرای اشکی شوند.
جراحت یا تروما: زخم یا آسیب استخوانی جریان طبیعی اشک را مختل می کند. حتی ذرات ریز آلودگی یا سلول های پوستی سست که در مجرا قرار دارند، می توانند باعث انسداد شوند.
تومور: تومور در بینی یا در امتداد سیستم تخلیه اشک می تواند باعث انسداد شود.
قطره های چشمی: استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند قطره های چشمی که برای درمان گلوکوم (آب سیاه) استفاده می شوند، می توانند مجرای اشکی را مسدود کنند.
درمان سرطان: انسداد مجرای اشکی یکی از عوارض احتمالی داروهای شیمی درمانی و پرتودرمانی جهت درمان سرطان است.
سیستم تخلیه اشک چگونه کار می کند؟
بیشتر اشک شما را غدد اشکی تولید می کنند. این غدد در قسمت فوقانی – خارجی کاسه هر چشم قرار دارند. به طور معمول، اشک ها از غدد اشکی تولید و روی سطح چشم پخش می شوند. در هر چشم دو مجرا برای خروج اشک از چشم وجود دارد: یکی در پلک بالا و دیگری در پلک پایین. اشک از سوراخ های کوچک به داخل کیسه ای تحت عنوان کیسه اشکی هدایت می شود. کیسه اشکی در گوشه داخلی چشم در کنار بینی قرار گرفته است. از آنجا اشک به مجرای بینی می رود و به داخل بینی شما تخلیه می شود. اشک با وارد شدن به بینی دوباره جذب می شود.
انسداد می تواند در هر نقطه از سیستم تخلیه اشک ایجاد شود. هنگامی که این اتفاق می اُفتد، اشک شما به درستی تخلیه نمی شود، چشم ها مرطوب می شوند و خطر عفونت و التهاب چشم افزایش پیدا می کند.
عوامل تشدیدکننده انسداد مجرای اشکی
برخی عوامل خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی را تشدید می کنند:
سن: با گذشت زمان و افزایش سن خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی افزایش پیدا می کند.
التهاب مزمن چشم: اگر چشم های شما به طور مداوم متورم، قرمز و ملتهب هستند (التهاب ملتحمه یا کنژنکتیویت) در معرض خطر بیشتری قرار دارید.
جراحی قبلی: جراحی قبلی چشم، بینی یا سینوس ممکن است باعث ایجاد زخم در مجرای اشکی شود و همین زخم به انسداد مجرای اشکی منجر شود.
گلوکوم: اغلب داروهای ضد گلوکوم به صورت موضعی بر روی چشم استفاده می شوند. اگر از این داروها یا دیگر داروهای موضعی چشم استفاده می کنید، بیشتر در معرض ابتلا به انسداد مجرای اشکی قرار دارید.
درمان سرطان: اگر برای درمان سرطان پرتودرمانی یا شیمی درمانی کرده اید، به ویژه اگر تشعشع روی صورت یا سر شما متمرکز بوده باشد، بیشتر در معرض ابتلا هستید.
عوارض انسداد مجرای اشکی
از آنجا که تخلیه اشک به درستی صورت نمی گیرد، اشک هایی که در سیستم تخلیه باقی می مانند، راکد می شوند. همین موضوع باعث رشد باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها و منجر به عفونت و التهابات مکرر چشم می شود.
هر قسمت از سیستم تخلیه اشک، از جمله غشای شفاف روی سطح چشم (ملتحمه) می تواند به دلیل انسداد مجرای اشکی متورم یا ملتهب شود.
جلوگیری از عفونت چشم
برای کاهش خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی، التهاب یا عفونت چشم خود را سریعاً درمان کنید. برای جلوگیری از عفونت چشم، نکات زیر را دنبال کنید:
- دستان خود را کاملاً و مرتباً بشویید.
- چشمان خود را نمالید.
- خط چشم و ریمل خود را مرتباً عوض کنید. هرگز این محصولات آرایشی را با دیگران به طور مشترک استفاده نکنید.
- اگر از لنزهای تماسی استفاده می کنید، طبق توصیه های سازنده و پزشک متخصص چشم آن ها را تمیز نگه دارید.
تشخیص انسداد مجرای اشکی
برای تشخیص وضعیت شما، پزشک در مورد علائمی که دارید، با شما صحبت می کند، چشم های شما را معاینه می کند و چندین آزمایش انجام می دهد. همچنین او داخل بینی شما را معاینه می کند تا تشخیص دهد آیا هر گونه اختلال ساختاری مجاری بینی باعث انسداد شده است یا خیر. اگر پزشک به انسداد مجرای اشکی مشکوک باشد، ممکن است آزمایش های دیگری را برای یافتن محل انسداد انجام دهد.
آزمایشاتی که برای تشخیص انسداد مجرای اشکی انجام می شوند:
آزمایش تخلیه اشک: این آزمایش میزان سرعت تخلیه اشک شما را اندازه گیری می کند. یک قطره از رنگ مخصوصِ بی ضرر روی سطح چشم قرار می گیرد. اگر بعد از پنج دقیقه هنوز بیشتر رنگ روی سطح چشم شما باقی مانده باشد، ممکن است مجرای اشکی شما مسدود باشد.
قرار دادن پروب و آب ریختن: پزشک یک محلول نمکی را به درون سیستم تخلیه اشکی شما وارد می کند تا میزان تخلیه اشک را بررسی کند. همچنین ممکن است پزشک یک لوله نازک (پروب) را به سوراخ های کوچک تخلیه گوشه پلک (Puncta) وارد کند تا انسداد را مورد بررسی قرار دهد. گاهی اوقات انسداد با این روش برطرف می شود.
آزمایشات تصویربرداری: در این روش، یک رنگ مخصوص از پانکتوم اشکی در گوشه پلک وارد سیستم تخلیه اشکی می شود. سپس با استفاده از اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI) محل انسداد مشخص می شود.
درمان انسداد مجرای اشکی
درمان انسداد مجرای اشکی به علت آن بستگی دارد. برای رفع مشکل ممکن است به بیش از یک روش نیاز پیدا کنید. اگر تومور باعث انسداد مجرای اشکی شده باشد، درمان بر روی تومور متمرکز خواهد شد. ممکن است برای از بین بردن تومور به جراحی نیاز باشد. همچنین ممکن است به توصیه پزشک از روش های درمانی دیگری برای کوچک کردن آن استفاده شود.
دارو درمانی برای از بین بردن عفونت: اگر پزشک شما به وجود عفونت مشکوک شده باشد، ممکن است قطره های چشمی یا قرص های چشمی آنتی بیوتیکی تجویز کند.
صبر کنید یا ماساژ دهید: نوزادانی که با انسداد مجرای اشکی متولد می شوند، اغلب بدون هیچ گونه درمانی خوب می شوند، زیرا سیستم تخلیه اشکی در چند ماه اول زندگی کامل می شود. غالباً غشای بافتی نازکی بر روی مجرای نازولاکریمال باقی می ماند. اگر انسداد مجرای اشکی نوزاد شما بهبود پیدا نکرد، پزشک ماساژ مخصوصی را که به باز شدن غشا کمک می کند، به شما یاد می دهد.
اگر علت انسداد مجرای اشکی آسیب دیدگی صورت باشد، پزشک پیشنهاد می کند چند ماه صبر کنید تا ببینید آیا با بهبودی آسیب شرایط بهتر می شود یا خیر. ممکن است با کاهش تورم انسداد مجرای اشکی به خودی خود رفع شود.
اتساع، قرار دادن پروب و آب ریختن: این روش برای نوزادان با بیهوشی عمومی انجام می شود. پزشک دهانه های سوراخ را به کمک ابزار مخصوص گشاد کرده و یک پروب نازک را از طریق سوراخ مجرا وارد سیستم تخلیه اشک می کند.
برای بزرگسالانی که پانکتوم های اشکی باریکی دارند، پزشک با استفاده از یک پروب کوچک پانکتوم های اشکی را گشاد کرده و سپس مجرای اشک را شستشو می دهد. این روش سرپایی موقتاً درد را تسکین می دهد.
استنت گذاری یا لوله گذاری: این روش معمولاً با بیهوشی عمومی انجام می شود. یک لوله نازک، ساخته شده از سیلیکون یا پلی اورتان در یک یا جفت پانکتوم های اشکی در گوشه چشم قرار می گیرد. سپس این لوله ها به سیستم تخلیه اشک درون بینی برده می شوند. حلقه کوچکی از لوله در گوشه چشم شما قابل مشاهده خواهد بود. این لوله ها بعد از حدوداً سه ماه خارج می شوند. این روش عوارض احتمالی از جمله التهاب را با خود به همراه دارد.
اتساع سوند بالونی: اگر سایر درمان ها جواب ندادند و یا انسداد مجرای اشکی مجدداً برگشت، ممکن است از این روش استفاده شود. این درمان معمولاً برای نوزادان و کودکان نوپا موثر است. همچنین ممکن است برای رفع انسداد جزئی مجرای اشکی در بزرگسالان نیز مورد استفاده قرار بگیرد. در این روش که با بیهوشی عمومی همراه است، پزشک یک سوند با یک بادکنک باد شده روی نوک آن را از طریق مجرای اشکی مسدود شده عبور می دهد. سپس پزشک چندین بار بادکنک کوچک را باد کرده و تخلیه می کند تا انسداد سیستم مجرای اشکی باز شود.
جراحی برای درمان انسداد مجرای اشکی
جراحی که معمولاً برای درمان انسداد مجرای اشکی انجام می شود، داكريوسيستورينوستومی نامیده می شود. این جراحی برای رفع انسداد و تخلیه مجرای اشکی مسدود انجام می شود. داكريوسيستورينوستومی به طور معمول بصورت سرپايی و تحت بيهوشی عمومی یا بی حسی موضعی انجام مي شود.
مراحل جراحی به محل دقیق و میزان انسداد و همچنین تجربه و اولویت های جراح بستگی دارد.
داكريوسيستورينوستومی خارجی: جراح برش کوچکی در کنار بینی، نزدیک به کیسه اشکی ایجاد می کند. بعد از اتصال کیسه اشکی و حفره بینی و قرار دادن استنت در مجرای جدید، جراح با چند بخیه برش های ایجاد شده را می بندد.
آندوسکوپی یا آندونازال: در این روش، جراح با استفاده از یک دوربین میکروسکوپی و ابزارهای دیگر از طریق سوراخ بینی به مجرای شما وارد می شود. این روش به هیچ برشی احتیاج ندارد، بنابراین جای زخمی نیز باقی نمی ماند. با این حال میزان موفقیت این روش به اندازه داکریوسیستورینوستومی خارجی نیست.
بعد از جراحی برای جلوگیری از عفونت و کاهش التهاب باید از اسپری ضد احتقان بینی و قطره های چشمی استفاده کنید. استنت به کار رفته برای باز نگه داشتن مجرا پس از 6 تا 12 هفته برداشته می شود.
آماده سازی های اولیه
پس از مراجعه به پزشک همیشگی خود، ممکن است او شما را پیش چشم پزشک بفرستد. در بعضی موارد، چشم پزشک شما را پیش جراح چشم می فرستد.
جهت آماده سازی های اولیه به نکات زیر توجه کنید.
چه می توان کرد
قبل از ملاقات با پزشک خود لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائمی که دارید (چه مرتبط و چه غیرمرتبط)
- تمامیِ داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید (همراه با دوز آن ها)
- هر قطره چشمی که مصرف می کنید
سوالاتی که از پزشک خود می توانید بپرسید
- برخی از سوالات اساسی پیرامون انسداد مجرای اشکی که باید از پزشک خود بپرسید عبارت اند از:
- اصلی ترین دلیل علائم من چیست؟
- آیا علت های احتمالی دیگری نیز وجود دارد؟
- آیا باید آزمایش بدهم؟
- این وضعیت چه مدت طول می کشد؟
- چه روش های درمانی وجود دارد و توصیه شما چیست؟
- عوارض احتمالی درمان چیست؟
- آیا این وضعیت به اختلال چشمی دیگری ارتباط دارد؟
- اگر درمان نکنم، چه خطراتی پیش می آید؟
چه انتظاری از پزشک باید داشت
احتمالاً پزشک سوالاتی از شما می پرسد:
- علائم شما از چه زمانی شروع شد؟
- آیا علائمی که دارید، همیشگی هستند؟
- آیا چیزی علائم شما را تسکین می دهد؟
- آیا از قطره چشمی برای درمان این مشکل استفاده کرده اید؟
- آیا قبلاً پلک یا چشم خود را جراحی کرده اید؟
- آیا تا به حال به صورت شما ضربه یا جراحتی وارد شده است؟
- آیا تا به حال پرتودرمانی یا جراحی صورت داشته اید؟
- آیا تا به حال دچار هر گونه بیماری عصبی صورت مانند فلج بِل شده اید؟
- آیا تا به حال دیابت یا بیماری های پوستی طولانی‌مدت مانند درماتیت آتوپیک داشته اید؟
- آیا تا به حال اختلال تیروئید داشته اید؟ آیا از لنزهای تماسی استفاده می کنید؟ در گذشته چطور؟
منبع: mayoclinic
بدون دیدگاه